822149277ef0e90f99c9550bd730200a.jpg

ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਬਾਜਰਾ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਸਲ ਸੋਕੇ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ, ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰ, ਜਿੱਥੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ, ਉੱਥੇ ਇਸ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਖਪਤ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਹ ਚਾਰੇ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਤਣੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਪੰਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਗੁਜਰਾਤ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਹਰਿਆਣਾ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਰਨਾਟਕਾ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਹਨ।

ਸਾਲ 2002-03 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 0.8 ਹਜ਼ਾਰ ਹੈਕਟੇਅਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 3.9 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਸੀ। ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਕੁੱਲ ਝਾੜ 0.8 ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਾਜਰਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਬਠਿੰਡਾ, ਫਰੀਦਕੋਟ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਮਾਨਸਾ, ਮੋਗਾ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਹਨ।

ਜਲਵਾਯੂ

  • Season

    TEMPERATURE

    20-30°C
  • Season

    RAINFALL

    45-60cm
  • Season

    TEMPERATURE

    20-30°C
  • Season

    RAINFALL

    45-60cm

ਮਿੱਟੀ

ਇਹ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਧੀਆ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖੜੋਤ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੀ ਜਮੀਨ ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਚੰਗੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਝਾੜ

PHB 2884: ਇਹ ਇੱਕ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਕਿਸਮ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਲੰਬਾਈ 230 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ, ਸਿਰ 28 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਅਤੇ ਵਿਆਸ 12 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦਾਣੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਸੰਘਣੇ ਅਤੇ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ 28 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਔਸਤਨ 13.2 ਕੁਇੰਟਲ / ਏਕੜ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

PHB 2168: ਇਹ ਇੱਕ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਕਿਸਮ ਹੈ ਜੋ 210 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ 83 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਿਰ/ਫੁਟਾਰਾ 26 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਅਤੇ 9 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਚੌੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਦਾਣੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਸੰਘਣੇ ਅਤੇ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਔਸਤਨ 16.4 ਕੁਇੰਟਲ/ਏਕੜ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

PSB 164: ਪੌਦੇ ਦੀ ਔਸਤਨ ਉੱਚਾਈ 207 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਿਰ ਅਨਾਜ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਿਰ/ਫੁਟਾਰਾ 27-28 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਅਤੇ 8-10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਚੌੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਦਾਣੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਸੰਘਣੇ ਅਤੇ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਧਕ ਹੈ।  ਇਹ ਕਿਸਮ 80ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਔਸਤਨ 15 ਕੁਇੰਟਲ / ਏਕੜ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

PHB 47: ਇਹ ਇੱਕ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਕਿਸਮ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਤਣੇ ਸੰਘਣੇ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ਚੌੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅੰਤ ਤੱਕ ਹਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਉਚਾਈ ਲਗਭਗ 2 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਿਰ 35 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ  ਇਹ ਕਿਸਮ 85 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਦਾਣੇ ਸੰਘਣੇ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਧਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੂੰਦੀਆ ਰੋਗ ਅਤੇ ਕਾਂਗਿਆਰੀ ਰੋਧਕ ਵੀ ਹੈ।

PHBF 1: ਇਹ ਕਿਸਮ ਸਾਲ 2009 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਸਮਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਹੈ ਇਸਦੇ  ਪੌਦੇ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 198 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਡੰਡੀ ਨਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਔਸਤਨ 256 ਕੁਇੰਟਲ / ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

FBC 16: ਇਹ ਕਿਸਮ ਸਾਲ 2003 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 235 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਔਸਤਨ 230 ਕੁਇੰਟਲ / ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

 

ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ

ਚੰਗਾ ਝਾੜ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਭੁਰਭੁਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਹਲ ਨਾਲ ਖੇਤ ਵਾਹੁਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2-3 ਵਾਰ ਹੈਰੋ ਫੇਰੋ।

ਬਿਜਾਈ

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ

ਘੱਟ ਬਾਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਬਿਜਾਈ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਬਾਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਬਿਜਾਈ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰਲੇ ਦੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

 ਫਾਸਲਾ

ਕਤਾਰ ਤੋਂ ਕਤਾਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 50 ਸੇਮੀ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਪੌਦੇ ਦੀ ਦੂਰੀ 15 ਸੈ.ਮੀ. ਰੱਖੋ।

ਬੀਜ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ

2.5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੇ ਬੀਜ ਬੀਜੋ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਤਰੀਕਾ

ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਡਿੱਬਲਿੰਗ ਜਾਂ ਡ੍ਰਿਲਿੰਗ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।

ਬੀਜ

ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ

ਬਿਹਤਰ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਲਈ 1.5 ਕਿੱਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਜੇ ਬਿਜਾਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇਕਸਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਬਿਜਾਈ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 1 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਘੱਟ ਸਕਦੀ ਹੈ।

 

ਬੀਜ ਸੋਧ

ਗੂੰਦੀਆ ਰੋਗ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ, ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ 20% ਲੂਣ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿਚ ਪੰਜ ਮਿੰਟਾਂ ਲਈ ਡੁਬੋ ਕੇ ਰੱਖੋ ਪਾਣੀ ਤੇ ਤੈਰ ਰਹੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿਓ।ਬਾਕੀ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਲਵੋ।

ਖਾਦਾਂ

ਖਾਦ (ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ)


ਯੂਰੀਆ DAP ਜਾਂ SSP  MOP

ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਲਈ

90 55 or 150 -
ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਲਈ 55 27 or 75 -

 

ਤੱਤ (ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ)


ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਫਾਸਫੋਰਸ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ
ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਲਈ 40 24 -
ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਲਈ 25 12 -

 

ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਲਈ, ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ @ 40 ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ (ਯੂਰੀਆ @ 90 ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ) ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ @ 24 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ / ਏਕੜ (ਡੀਏਪੀ @ 55 ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ ਜਾਂ ਐਸਐਸਪੀ @ 150 ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਲਈ, ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ @ 25 ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ (ਯੂਰੀਆ @ 55 ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ) ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ @ 12 ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ (ਡੀਏਪੀ @ 27 ਕਿੱਲੋ / ਏਕੜ ਜਾਂ ਐਸਐਸਪੀ @ 75 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ / ਏਕੜ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।

ਨੋਟ:

  • ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਕ ਹੇਪਟਾਹਾਈਬ੍ਰਿਡ 21% @ 10 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਜਾਂ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਮੋਨੋਹਾਈਬ੍ਰਿਡ @ 6.5 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ / ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਓ।
  • ਜਦੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਘਾਟ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪੋਟਾਸ਼ ਤੱਤ (ਐਮਓਪੀ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।
  • ਜਦੋਂ ਡੀਏਪੀ @ 27 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ / ਏਕੜ ਅਤੇ 55 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਯੂਰੀਆ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 10-10 ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ / ਏਕੜ ਤੱਕ ਘਟਾ ਦਿਓ।

 

ਪੌਦੇ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ

root bug.png

 a

blue beetles.png

 a

downy mildew.png

 a

ergot.png

 a

smut.png

 a

rust.png

 a

ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ

 a

ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ

 a