ਤਰਬੂਜ

ਤਰਬੂਜ ਦਾ ਕੇਦਰ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਹੈ ।ਇਹ ਇੱਕ ਫਲ ਦੇ ਤੌ੍ਰ ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 92 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ- ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਟੀਨ , ਖਣਿਜ਼ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਤਰਬੂਜ ਚੌਰਸ ਕੱਚ ਦੇ ਡੱਬਿਆ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਚੌਰਸ ਅਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਆਦਾਤਾਰ ਤਰਬੂਜ਼ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ,  ਕਰਨਾਟਕਾ, ਤਾਮਿਨਲਾਡੂ,ਪੰਜਾਬ , ਰਾਜਸਥਾਨ ,ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਤਰਬੂਜ ਉਪਜਾਊ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀਆ ਜਮੀਨਾ ਵਿੱਚ ਆਉਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਲਾਲ ਰੇਤਲੀਆ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀਆ ਹਨ । ਮਾੜੇ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀਆ ਜਮੀਨਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ।ਚੰਗੇ ਝਾੜ ਲਈ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । pH ਦੀ ਮਾਤਰਾ 6-7 ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ।

ਡੂੰਘੀ ਵਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ  ਖੇਤ ਨੂੰ ਸੁਹਾਗੇ ਨਾਲ ਪੱਧਰਾ ਕਰੋ । ਤਰਬੂਜ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਸਿੱਧੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਨੀਰੀ ਲਾ ਕੇ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਖਾਦਾਂ ( ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ)

ਤੱਤ ( ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ)

10-15 ਟਨ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਉ।ਖੇਤ ਵਿੱਚ 50 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, 25 ਕਿਲੋ ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ 25 ਕਿਲੋ ਪੋਟਾਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਉ। ( 110 ਕਿਲੋ ਯੂਰੀਆ , 155 ਕਿਲੋ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ 40 ਕਿਲੋ ਪੋਟਾਸ਼) ਪੂਰੀ ਫਾਸਫੋਰਸ,ਪੋਟਾਸ਼ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਬੀਜ ਬੀਜਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਉ। ਬਾਕੀ ਦੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕਿਸ਼ਤ ਵੇਂਲਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਪਾਉ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਮਿਲਾ ਦਿਉ।ਫਸਲ ਦੇ 10-15 ਦਿਨ ਬੀਜ਼ਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਐਨ ਪੀ ਕੇ (19:19:19) + ਲਘੂ ਤੱਤ 2-3 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਡਿੱਗਣ ਤੋ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਝਾੜ ਵਧਾਉਣ ਲਈ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ 3 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਹਿਊਮਿਕ ਐਸਿਡ + 5 ਗ੍ਰਾਮ ਮੋਨੋ ਅਮੋਨੀਅਮ ਫਾਸਫੇਟ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਦੀ ਫੁੱਲ ਆਉਣ ਤੇ ਵਰਤੋ ਕਰੋ। ਸੈਲੀਸਾਈਕਲਸ ਐਸਿਡ ( ਐਸਪਰਿਨ 350 mg  4-5 ਗੋਲੀਆ) ਪ੍ਰਤੀ 15 ਲੀਟਰ ਫੁੱਲ ਆਉਣ ਤੇ, ਪੱਕਣ ਤੇ 30 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ । ਫਸਲ ਬੀਜਣ ਦੇ 55 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 100 ਗ੍ਰਾਮ 13:0:45 + 25 ਮਿਲੀਲੀਟਰ ਹੈਕਸਾਕੋਨਾਜੌਲ ਪ੍ਰਤੀ 15 ਲੀਟਰ ਨੂੰ ਫਲਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਚਿੱਟਾ ਰੋਗ ਤੋ ਬਚਾਉਣ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ । ਫਲ ਦੇ ਚੰਗੇ ਅਕਾਰ ਲਈ ਮਿਠਾਸ ਅਤੇ ਰੰਗ ਲਈ ਬੀਜਣ ਤੋ 65 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 1.5 ਕਿਲੋ 0:0:50  ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਨੂੰ 100 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ 15 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਕਿਆਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਦੀਨਾਂ  ਤੋ ਰਹਿਤ  ਰੱਖੋ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਤੋ ਬਿਨਾਂ 30 % ਝਾੜ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੀਜਣ ਤੋ 15-20 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਗੋਡੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 2 ਜਾਂ 3 ਗੋਡੀਆ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਦੀ ਹੈ ।

ਗਰਮੀਆ ਵਿੱਚ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਪਾਣੀ ਲਾਉ। ਫਸਲ ਪੱਕਣ ਤੇ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਣੀ ਲਾਉ। ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਾ ਖੜਨ ਦਿਉ। ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਸਮੇ ਵੱਲਾਂ ਨੂੰ ਗਿੱਲਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿੳ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਫਲਾ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾ ਲੱਗਣ ਦਿਉ । ਭਾਰੀਆ ਜ਼ਮੀਨਾ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਪਾਣੀ ਨਾ ਲਾਉ। ਜਿਆਦਾ ਮਿਠਾਸ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਸੁਆਦ ਲਈ ਫਸਲ ਕੱਟਣ ਤੋ 3-6 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾ ਪਾਣੀ ਨਾ ਲਗਾਉ।

• ਕੀੜੇ- ਮਕੌੜੇ ਅਤੇ ਰੋਕਥਾਮ

ਕੋਹੜ ਦਾ ਰੋਗ: ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਪੱਤੇ ਗਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 2 ਗ੍ਰਾਮ ਕਾਰਬੈਡਾਜ਼ਿਮ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਬੀਜ ਦੀ ਸੋਧ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਮੈਨਕੋਜ਼ਿਬ 400 ਗ੍ਰਾਮ ਜਾਂ ਕਾਰਬੈਡਾਜ਼ਿਮ 400 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

• ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਰੋਕਥਾਮ

ਅਚਾਨਕ ਮੁਰਝਾਉਣਾ: ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਪੌਦਾ ਕਮਜੋਰ ਅਤੇ ਪੀਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਗੰਭੀਰ ਹਾਲਤਾ ਵਿੱਚ  ਪੌਦਾ ਝੁਲਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਾ ਖੜਨ ਦਿਉ। ਨੁਕਸਾਨੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੳੇ। ਟਰਾਈਕੋਡਰਮਾ ਵਿਰਾਇਡ 1 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 20 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਰੂੜੀ ਦੀ ਗਲੀ ਹੋਈ ਖਾਦ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਉ। ਜੇਕਰ ਨੁਕਸਾਨ ਜਿਆਦਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਮੈਨਕੋਜ਼ਿਬ ਜਾਂ ਕੋਪਰ ਆਕਸੀਕਲੋਰਾਈਡ 400 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਕਾਰਬੈਡਾਜ਼ਿਮ ਜਾਂ ਥਾਇਉਫੈਨੇਟ-ਮਿਥਾਈਲ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 200 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਸੁਰੰਗੀ ਕੀੜਾ : ਇਹ ਕੀੜੇ  ਪੱਤੇ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਰੰਗਾ ਬਣਾ ਲੈਦੀਆ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਫਲ ਬਣਾਉਣ ਤੇ ਅਸਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਤੇ 6 ਮਿਲੀ:ਐਬਾਮਿਕਟੀਨ ਪ੍ਰਤੀ 15 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ ।

ਜਦੋ ਤਣੇ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਰੇਸ਼ੇ ਸੁੱਕ ਜਾਣ ਅਤੇ ਜਮੀਨ ਨਾਲ ਲੱਗਿਆ ਫਲ ਪੀਲਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਫ਼ਲ ਚਿੱਟਾ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਵੇ ਤਾਂ ਫਲ ਤੋੜ ਲਉ । ਫਲ ਨੂੰ ਥੱਪ-ਥਪਾਉਣ ਤੇ ਭੱਦੀ ਜਿਹੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੇਣਾ ਇਸ ਦੇ ਪੱਕਣ ਦੀਆ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆ ਹਨ । ਫਲ ਪੂਰੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਪੱਕਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਹੀ ਤੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਅੱਧ ਪੱਕੇ ਫ਼ਲਾ ਵਿੱਚ ਮਿਠਾਸ ਅਤੇ ਰੰਗ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪੱਕੇ ਫ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਚਾਕੂ ਨਾਲ ਕੱਟ ਲਉ। ਫਲਾਂ ਨੁੰ ਠੰਡੇ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ।

ਫਲ ਨੂੰ ਅਕਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਛਾਂਟ ਦਿਉ ਅਤੇ 14 ਦਿਨਾਂ ਲਈ 15° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ  ਰੱਖੋ। ਤਰਬੂਜ਼ ਨੂੰ ਸੇਬ ਅਤੇ ਕੇਲੇਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾ ਰੱਖੋ । ਇਸ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਸੁਗੰਧ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਲ ਪੋਲਾ  ਹੋ ਜਾਂਦਾ  ਹੈ।

1.Punjab Agricultural University Ludhiana

2.Department of Agriculture

3.Indian Agricultural Research Instittute, New Delhi

4.Indian Institute of Wheat and Barley Research

5.Ministry of Agriculture & Farmers Welfare